Tag Archives: „Mały Książę” jako baśń filozoficzna

„Mały Książę” jako baśń filozoficzna

A.Sain-Exupéry sięgnął do poetyki baśni, zakładającej prezentację norm moralnych, aby spopularyzować wyznaczane przez siebie zasady. Ofiarował mądrą i głęboką książkę dzieciom i dorosłym, książkę o niezwykłej urodzie płynącej stąd, że pisarz osiągnął mistrzowską harmonię między formą a treścią. „Małego Księcia” odbiera się przez obrazy i sytuacje, a refleksje pojawiają się dzięki temu, że każdy obraz, każda sytuacja jest wielowarstwowa.

Grzegorz Leszczyński w jednym ze swoich artykułów stwierdził, iż ” „Mały Książę” należy do modnego od wielu lat gatunku baśni nowoczesnej łączącej wątek fantastyczny z głębszym podtekstem refleksyjnym.” W innych opracowaniach spotykamy określenie tego utworu jako baśni poetyckiej, poetyckiej opowieści, baśni filozoficznej, bajki, baśni dla dorosłych, powieści filozoficznej, czy wreszcie paraboli. Ostatniego określenia użył Aleksander Milecki pisząc, iż ” „Mały Książę” jest parabolą, za której pośrednictwem Saint-Exupéry pragnął w formie bardziej sugestywnej dać wyraz swoim poglądom par excellence filozoficznym. Wg Mileckiego postać Małego Księcia jest uosobieniem nie tyle samego życia, jak w „Cytadeli”, ale tej wrażliwości, w obronie której pisarz występuje i w imię której tworzy zręby swojej filozofii życia w dziele, które za życia uważał za pośmiertny testament i kredo ideowe.” Z wielu wcześniej wymienionych określeń wybrałam parabolę, która według mnie najdokładniej definiuje poetykę gatunku „Małego Księcia”. W „Słowniku terminów literackich” czytamy, że „przypowieść (fr. parabole) należy do gatunku literatury moralistycznej. Jest to utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i zdarzenia nie są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, lecz jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia i kolei losu. Świat przedstawiony przypowieści stanowi zbiór sytuacyjnych wykładników jakiejś ogólnej prawdy moralnej, filozoficznej, czy religijnej. Przypowieść zawiera niejednokrotnie rozwiniętą fabułę, jednakże jest ona z racji swego przykładowego charakteru silnie uschematyzowana i uboga w realia, które podlegają tu rygorystycznej selekcji ze względu na nadrzędny sens utworu. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga przejścia od jej znaczenia literalnego do ukrytego znaczenia alegorycznego.” Z przytoczonej definicji wynika, iż utwór Saint-Exupéry’ego w znacznym stopniu realizuje poetykę paraboli, jednak dostrzec można także elementy charakterystyczne dla innych pojęć jak np. powiastki filozoficznej. Rozważania rozpocznę od przeanalizowania „Małego Księcia” jako przykładu paraboli. Struktura świata przedstawionego przypowieści związana jest z dwiema tendencjami: ze szkicowością i typowością. Reguła schematyzmu i typowości przewija się między innymi w sposobie kreowania postaci. Liczba ich jest ograniczona, zwykle występuje jedna postać centralna i kilka pobocznych, które pełnią rolę tła dla głównego bohatera. Niejednokrotnie postacie nie mają nawet imienia lub nazwiska, określane są ogólnikowym mianem podróżnego, kupca, czy króla. W „Małym Księciu” oprócz tytułowego bohatera występuje Bankier, Latarnik, Król, Pijak, Próżny, Geograf, Pilot oraz róża, lis i wąż. Postacie te pełnią epizodyczne role, przeważnie pojawiają się tylko na moment, aby Mały Książę mógł zdobyć jakąś wiedzę, czy doświadczenie. Pilot pełni znacznie ważniejszą rolę, gdyż to właśnie on opowiada o losach małego chłopca, którego spotkał na pustyni. Rozważając fabułę przypowieści należy zwrócić uwagę, iż podobnie jak w przypadku kreacji bohaterów, tak i wydarzenia ograniczone są do kilku schematów fabularnych. Jednym z nich jest podróż, która pozwala postaciom dokonać pewnych obserwacji. Wątek fabularny rozwija się poprzez powielenie ciągle tego samego schematu, wypełnianego jedynie odmiennym tłem, innymi osobami i nową problematyką. Fabuła w tego typu utworach składa się z serii krótszych lub dłuższych podróży. W utworze Saint-Exupéry’ego zauważamy podobną realizację, gdzie mały chłopiec odbywa swą wędrówkę spotykając różnych ludzi. Bohater ten przenosi się z planety na planetę w poszukiwaniu odpowiedzi na dręczące go pytania, by w końcu znaleźć się na Ziemi. Podczas rocznego pobytu na pustyni spotyka m.in. żmiję, która „pomaga” mu powrócić na własną planetę. Miejsce i czas wydarzeń w przypowieści są zawsze zarysowane w sposób bardzo ogólnikowy. Brak jest jakichkolwiek szczegółów indywidualizujących daną okolicę, a wydarzenia umieszczane są albo we współczesności (w stosunku do narratora), albo w bliżej nie sprecyzowanej przeszłości należącej już do historii. Tło jest równie schematyczne jak pozostałe składniki świata przedstawionego, co świadczy o tym, że na pewno nie pełni ono w utworze dominującej roli, tylko jest podporządkowane innym czynnikom. O miejscu wydarzeń „Małego Księcia” już wspominałam, jednak należy zwrócić uwagę, iż pustynia, którą Saint-Exupéry tak dobrze znał, stanowi egzotyczne tło utworu. Jest także, jak i inne elementy świata przedstawionego, obdarzone dodatkowym znaczeniem. Niezwykła sceneria (nieokreślone bliżej miejsce na pustyni). Nikły wątek fabularny, ograniczenie liczby bohaterów, dialogi i narracja pełne sentencji wskazują na głęboki sens utworu. Na zakończenie tego rozdziału chciałabym przytoczyć dwie opinie o baśni Saint-Exupéry’ego, wyrażone przez R.Caillois’a i A. Bukowską. Cailois stwierdził, że „Mały Książę” jest przykładem przypowieści – „nagim streszczeniem i opisem doświadczenia moralnego”. Natomiast Bukowska napisała, iż jest to „typowa baśń z morałem, a raczej wieloma morałami, wypowiedzianymi prostym językiem, pełna przy tym poezji i wdzięku.”